Неолитот во Македонија

Големата мајка божица

Со неолитот (7000-3500 год. на ст.ера) започнува најреволуционерната етапа од културно-историскиот развој на човештвото. Неолитскиот човек во Европа дошол од југ и југоисток, во повеќе генерации со подобрувањето на климата и вегетацијата.
Токму во Македонија или јужниот Балкан и западна Мала Азија, заради поблагата клима доаѓа до поран период на новото камено време (“Settlements were thus Semi-migrant, and only in the Balkans is there evidence of permanently occupied sites. Wheat was the main cereal crop, while the livestock consisted of cattle, sheep and pigs” C.M.MaeInnes, C.B.E., M.A., LL.D., Emeritus Professor of Imperial History, University of Bristol).
Не случајно познатиот Харолд Лемб токму Македонија ја посочува во своите истражувања како прва цивилизациска колевка на Европа со првата населба. Тој вели : “Македонија е место каде веројатно настанало првото агрикултурно село во Европа, датира од околу 6 620 год. п.н.е “ (“Macedonia is the site of what may have been the first agricultural village in Europe, dating from about 6 620 b.c.”, “Alexander of Macedon”, The Journey to Word`s End, by Harold Lamb, Garden City, New York)

Внатрешните односи се подредуваат на општите интереси за благосостојба и опстанок, во кои жената стекнала углед и посебен статус Како родилка и мајка, носител е на билошката репродукција, заради и што нејзината функција е поистоветувана со култ на плодноста и култ на Големата мајка божица. Македонија е со респективен број наоди со култот и функцијата на Големата мајка а особено изобилува со бројни докази од сите периоди на неолитот .
Македонија е особено богата со неолитски населби, во археолошката карта уште од 90-тите години на XX век се внесени преку 180 неолитски населби со поголема концентрација во котлинските предели. Со новите откритија (неолитската опсерваторија Кокино и др. низ Кратовско-Кумановскиот басен но и др.) овој број е поголем. Овој број укажува густа населеност која навестува динамични случувања во овој период и зголемен наталитет на населението.

И не случајно познатиот Харолд Лемб токму Македонија ја посочува во своите истражувања како прва цивилизациска колевка на Европа со првата населба кога вели : “Македонија е место каде веројатно настанало првото агрикултурно село во Европа, датира од околу 6 620 год. п.н.е “ (“Macedonia is the site of what may have been the first agricultural village in Europe, dating from about 6 620 b.c.”, “Alexander of Macedon”, The Journey to Word`s End, by Harold Lamb, Garden City, New York)

Родот – заедница на луѓе која (за разлика од ордата) сега е врзана крвно – со директно сродство.Тоа се обично првите сточари и земјоделци или занаетчии па се знаело дека “тие од тој род се сточари а од друг се грнчари или од трет род нешто сосем друго”.Со ова во рамките на одреден род со поколенија се негувала одредена вештина-дејност а во која ги упатувал некој посебно вешт член (предок).
Родот броел околу 100-тина луѓе. Мажите најчесто биле отсутни од домот бидејќи или биле во лов, потрага по глина, камен, дрво или сл. потреби за домот. За останатите членови од родот била задолжена жената. Обично најугледната и најискусната (најстарата) жена управувала со родот, таа била избран старешина на родот а младите посебно се грижеле за неа и другите мајки, ги одгледувале и своето потекло го сметале според нив. Затоа ова време е уште наречено – матријахат (пошироко види под – “матријахат”).

Братства – повеќе родови меѓусебно крво поврзани, сочинуваат - братство.

Племе – повеќе братства поврзани сочинуваат – племе. Тоа можело да брои неколку илјади луѓе на чело со племенски стрешина. Тој пак особено имал значајна улога при меѓуплеменските судири и војни за територии, затоа бил најхрабриот, најавештиот и најискусниот старешина. Со време овие племенски старешини со своите подвизи полека ќе ја истиснат жената (мајката) од челната позиција со што доаѓа времето на – патријахатот. Ова и што мајката е повеќе карактеристика на родот кој е помала заедница од племето кое како такво има и поголеми потреби, движења но и проблеми со војните за подобри територии и сл. а за што е потребна цврста рака.

Цилиндер од жртвеник (култен објект) Божицата - Голема Мајка

Ранонеолитската керамика со орнаметиката по садевите изведена со втис, штипење и сликање со бела боја на црвена основа и украсувањето со бели флорални и геометриски структури како специфика на оваа фаза, во исто време укажува на сродност меѓу населбите од Егејска Македонија и Пелагонија.
Садовите пак од другата постара интерна фаза (Анзабегово- Вршник), покажуваат ранонеолитски традиции. Втиснатите орнаменти се задржуваат со таа разлика што во организацијата на мотивот е присутна симболика. Некои потсетуваат на житно класје, други на капки дожд, кора од дрво и сл.Но побројни се садевите со фина изработка, монохеомни и сјајно измазнети, украсени со канелури и боцкања, како и со сликање при што белата боја е заменета со темнокафеава.

Амфора со стилизирани флорални орнаменти

Средниот неолит со последната фаза, сведочи за многу поголема самостојност во обработката на керамиката во Македонија. Во услови на благосостојба и голем културен и духовен подем, таа е креативна, стилски оформена, ослободена од шаблони и надворешни влијанија. Карактеристични се садовите “аскоси” кои наликуваат на мешини или водени птици, а особено амфорите и пехарите од “Тумба” – Маџари, Мршевци и Анзабегово, кои по начинот на украсувањето и цртежот на мотивот претставуваат посебни уметнички остварувања.
Ритуалните облици се сеуште недоистражени особено во однос ан нивната организираност. Предметите се откриени во објекти па сигурно е дека обредите биле изведувани во рамките на семејството, а светилиштето од “Тумба“- Маџари укажува на заеднички обреди.
Во Македонија најразвиен заеднички почитуван култ во ова време, е култот на Големата мајка божица. Има бројни нејзини претстави, најчесто како пластично стилизирано тело на кои се атрибутите на плодноста и мајчинството но и очите. Последново и како персонификација на тоа дека Големата мајка “ги гледа“, (одгледува, бдее над нив и сл.). Дури и подоцна меѓу прото Македонците долго се задржува култот на мајката божица – МА, која се грижи за нив и ги гледа.

Доцниот неолит, како последна фаза од неолитот, ги означува новите општествени и етнокултурни промени, предизвикани од експанзионистичките раздвижувања на популациите од разни културни групи. Извесни се влијанијата од овие раздвижувања и размената на културните влијанија при раселувањата и на тлото од Македонија. Сега керамиката од Анзибегово е поквалитетна, монохромна по боја, во облици со биконусно профилирани ѕидови украсувани со мотиви од плитки канелури, боцкани орнаменти и многу ретко премачкувани со сува бела или црвена пастелна боја. Кај култните предмети кои во основа ги задржале старите традиции, впечатлива е тенденцијата за постилизирано претставување на божицата на плодоста. Споредбите на овие материјални остатоци со оние од постарите фази или други доцнонеолитски култури, покажуваат духовна и културна ограниченост и нагласен провинцијализам со влијанија на матичните традиции.